Na rozwój dziecka w wieku od niemowlęctwa do wieku młodzieńczego wpływ mają czynniki biologiczne, bytowe i społeczne, a także środowiskowe oraz behawioralne i poznawcze. Istotne są także geny, które otrzymujemy po przodkach a także urazy i wypadki w życiu dziecka.
Definicja Światowej Organizacji Zdrowia mówi o tym, iż rehabilitacja to kompleksowe działania mające na celu przystosowanie pacjenta do życia i umożliwienie mu uzyskania jak największej sprawności. Jednak gdy mamy do czynienia z małym człowiekiem owa fizjoterapia przypomina bardziej kształtowanie człowieka, jego korektę i budowę funkcji życiowych przydatnych w życiu dorosłym. Dlatego też potrzebne jest wielotorowe podejście oraz zaangażowanie rodziców, fizjoterapeutów, psychologów a także logopedów i lekarzy pediatrów oraz chirurgów i neurologów, ortopedów lub reumatologów, kardiologów.
Czasami potrzebna jest pomoc onkologa lub neurologopedy czy okulisty.
Wśród wspomnianych specjalistów istotna jest współpraca i wymiana informacji aby nastąpiło wczesne rozpoznanie jednostki chorobowej i w razie potrzeby wdrożenie właściwego programu fizjoterapeutycznego.
W grupie ryzyka są wcześniaki, dzieci po porodzie z cechami niedotlenienia, po zbyt późno wykonanym zabiegu cesarskiego cięcia co może skutkować chorobą mózgowego porażenia dziecięcego oraz ze zmianami związanymi z niedokrwieniem ośrodkowego układu nerwowego. Alkoholizm oraz narkomania matki a także nikotynizm w rodzinie (nawet bierne palenie) także może być czynnikiem wywołującym choroby u dziecka, któremu potem potrzebna jest pomoc fizjoterapeutyczna. W grupie ryzyka są także dzieci obciążone wadami wrodzonym oraz te poddane urazom fizycznym w ciąży oraz chorobom wirusowym i np. zatruciom metalami ciężkimi lub chemikaliami. Rehabilitacji poddane nie raz są dzieci obciążone chorobami genetycznymi lub cukrzycą u matki ciężarnej, toksoplazmozą i różyczką.
Rehabilitacja dziecka zwykle potrzebna jest po przebytych urazach ortopedycznych oraz wówczas, kiedy zostają u niego stwierdzone zaburzenia w rozwoju psychoruchowym lub przykurcze spastyka albo mózgowe porażenie MPD, choroba Huntingtona, zesół Downa, zespoł Tourette'a, czasami autyzm.
Zwykle pierwsze objawy zaburzeń pojawiają się w pierwszym roku życia. Niekiedy sygnały są bardzo wyraźne i nie ulega wątpliwości, że dziecko wymaga pomocy fizjoterapeuty. W innych przypadkach jednak różnice i odstępstwa od normy mogą nie rzucać się w oczy i problem może się długo pogłębiać, pozostając niezauważonym. Dlatego tak ważne jest obserwowanie etapów rozwoju dziecka i konsultowanie ze specjalistą pediatrii lub fizjoterapii wszelkich wątpliwości.
U dzieci może przydarzyć się wiele chorób wymagających fizjoterapii: rozszczepy kręgosłupa, choroby nerwowo–mięśniowe, zaniki rdzeniowe mięśni, zwichnięcia stawów i złamania u dzieci a także koślawość kolan. Fizjoterapii wymagają także wady postawy i choroby kręgosłupa a czasami nawet krzywica. Rehabilitacji pediatrycznej wymagają również złamania kości u dzieci oraz uszkodzenia nerwów obwodowych np splotu ramiennego, nerwu strzałkowego lub dystrofia mięśniowa.
Konieczność rehabilitacji dziecka może się pojawić także na tle problemów w rozwoju poznawczym. U najmłodszych dzieci jedee z możliwych objawów to m.in. brak reakcji na bodźce słuchowe i/lub wzrokowe lub nadmierne reakcje, brak umiejętności utrzymywania kontaktu wzrokowego, brak gaworzenia, brak reakcji na imię czy wołanie; najogólniej ujmując, są to objawy wskazujące na brak komunikacji dziecka ze światem zewnętrznym. Te i inne sygnały mogą wskazywać na problemy z grupy całościowych zaburzeń rozwojowych.
Zdarza się, że już w pierwszych miesiącach życia dziecka pojawia się nawet drobny sygnał, który budzi zaniepokojenie rodziców. Jeżeli rodzice dostrzegają u dziecka objawy, które mogą świadczyć o problemach w rozwoju malucha, jak najszybciej powinni zgłosić się po poradę lekarską. W przypadku najmłodszych dzieci, najczęstszą przyczyną obaw opiekunów są nieprawidłowości w napięciu mięśniowym dziecka. Problemy przy nieprawidłowym napięciu mięśniowym mogą bardzo szybko zostać zażegnane, jeśli odpowiednio wcześnie dziecko zacznie być ćwiczone przez fizjoterapeutę pediatrycznego.
Do innych niepokojących sygnałów możemy zaliczyć skoliozę, wady w miednicy, niedorozwoju stawu biodrowego a więc dysplazję, a także chorobę Perthesa, płaskostopie u dziecka, asymetryczne ustawienie głowy a więc kręcz szyi. Wtedy potrzebna jest fizjoterapia. Kłopoty w ułożeniu dziecka jak wyginanie ciała w kształcie litery C lub także w jego sposobie chodzenia, motoryce i jeżeli obserwuje się niepokojące objawy na tym polu, nie należy zwlekać z konsultacją z lekarzem neurologiem lub ortopedą.
Czasami wystarczy przeszkolenie dziadków lub rodziców i wykonywania odpowiednich masaży i ćwiczeń rehabilitacyjnych z dzieckiem, aby problemy ustąpiły. Istotne jest także wdrożenie prawidłowych nawyków podczas dnia codziennego oraz wzorców chodzenia, siedzenia dziecka np. za biurkiem w czasie nauki. Zaś małe dzieci zazwyczaj rehabilitowane są metodą PNF pediatryczny oraz NDT Bobath lub metodą Vojty. Stosuje się także masaż klasyczny, masaż kręgosłupa, masaż Shantala, drenaż limfatyczny.
Konkretny sposób fizjoterapii i jego intensywność oraz częstotliwość rehabilitowania dobierany jest indywidualnie przez fizjoterapeutę do danego dziecka. Właściwy dobór metody rehabilitacji ma znaczącą rolę w osiągnięciu jak najlepszych wyników zaś osiągane postępy motywują małego Pacjenta do dalszego ruchu i wysiłku, co pozwala dziecku na lepsze funkcjonowanie w środowisku rodzinnym i szkolnym, albowiem ułatwia interakcje społeczne i rówieśnicze.
Niezależnie od metody masażu lub rehabilitacji, niezwykle ważna dla uzyskania pożądanych efektów jest także praca opiekunów lub rodziców z dzieckiem, która zalecana jest przez fizjoterapeutę.
Ćwiczenia muszą być prowadzone zgodnie z zaleceniem między spotkaniami z fizjoterapeutą, co jest konieczne dla utrwalenia wyników pracy rehabilitanta. Odwlekanie rozpoczęcia rehabilitacji może spowodować, że problem się pogłębi i będzie ona trwała znacznie dłużej. Fizjoterapia pomaga dziecku efektywnie komunikować swoje potrzeby oraz osiągnąć samodzielność i niezależność w przyszłości co jest istotne dla rodziców.
Fizjoterapeuta Paweł Michałowicz
Gdańsk, Sopot, Pruszcz Gdański, Gdynia.